مرکز تحقیقات طب سنتی و تاریخ طب

مقدمه:
روند توسعه طب سنتی و مکمل در جهان رو به گسترش است. طب سنتی سابقه طولانی در کشور ایران دارد. سند چشم انداز بیست ساله کشور، نقشه جامع علمی کشور، مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام در بخش سیاست های کلی بخش سلامت ، سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی شورای عالی انقلاب فرهنگی، بند ۱۲ سیاست های کلی سلامت ابلاغ شده مقام معظم رهبری و بندهای مرتبط با طب سنتی و گیاهان دارویی در برنامه ۵ ساله پنجم و ششم کشور، از اسناد بالادستی مرتبط با این حیطه می باشد. در نقشه جامع علمی کشور، گیاهان دارویی در اولویت الف حوزه علوم پایه و کاربردی و طب سنتی در اولویت ب حوزه سلامت قرارگرفته‌اند و در سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی، به تشریح در مورد اهداف و راهکارهای توسعه آن در سطح ملی پرداخته‌شده است.
در سال ۱۳۸۸ با تصویب هیات رئیسه محترم دانشگاه علوم پزشکی شیراز، دفتر مطالعات و تحقیقات طب سنتی و تاریخ طب تأسیس شد. همچنین شورای سیاست‌گذاری و برنامه ریزی راهبردی طب سنتی و تاریخ پزشکی دانشگاه تشکیل گردید. هدف این شورا پیشبرد فعالیت های دانشگاه در عرصه طب سنتی توجه به میراث مکتب طب ایرانی، معرفی اطبا و دانشمندان برجسته علوم پزشکی تاریخ کشورمان و بررسی پیشنهادهای طب سنتی ایران درروند مطالعات و تحقیقات برای تولید شواهد علمی تعیین شد. در همان سال با تصویب هیات رئیسه محترم دانشگاه، دفتر مطالعات و تحقیقات طب سنتی و تاریخ طب به مرکز تحقیقات تبدیل شد و به عنوان یکی از مراکز پژوهشی مصوب دانشگاه به فعالیت خود ادامه داد. فعالیت های دانشگاه علوم پزشکی شیراز در حوزه‌ی طب سنتی ایرانی از طریق مرکز تحقیقات طب سنتی و تاریخ پزشکی و گروه آموزشی طب ایرانی رو به گسترش است. مرکز تحقیقات طب سنتی و تاریخ پزشکی با در اختیار داشتن مجموعه‌ای ارزشمند از کتاب‌های تخصصی طب سنتی و تاریخ پزشکی در کتابخانه تخصصی ابن‌سینا ، امکان دسترسی همکاران و محققین به منابع غنی طب ایرانی افزایش می‌دهد.
حمایت و پشتیبانی سازمان بهداشت جهانی از طب سنتی و مکمل در قالب برنامه استراتژیک این سازمان دیده‌شده است. مهمترین راهکارهای سازمان بهداشت جهانی در حمایت از طب نتی به شرح زیر می‌باشد:
• تسهیل ادغام و هماهنگی طب سنتی و مکمل در سیستم سلامت ملی در کشورهای عضو با کمک سیاست‌گذاران سلامت آن کشور برای توسعه سیاست‌های ملی خود در این زمینه
• تهیه و تدوین دستورالعمل‌ها برای توسعه طب سنتی و مکمل و ارائه استانداردها، دستورالعمل‌های فنی و روش تحقیق برای بررسی محصولات، شیوه‌های مراقبتی واموزش درمانگران و پزشکان این حیطه
• تشویق به انجام تحقیقات استراتژیک درزمینهٔ طب سنتی و مکمل از طریق پشتیبانی و حمایت از طرح‌های تحقیقاتی بالینی درزمینهٔ ایمنی و اثربخشی رویکردهای درمانی و مراقبتی
• توصیه به بکارگیری منطقی مکتب طب سنتی و مکمل از طریق ترویج بکارگیری پزشکی مبتنی بر شواهد
• واسطه گری و تسهیل در روند تبادل اطلاعات صحیح
قابل‌ذکر است، سازمان بهداشت جهانی و کشورهای عضو به‌صورت مرتب اقدام به بازبینی و به‌روزرسانی برنامه‌ها و راهکارهای خود در حیطه طب سنتی و مکل و جایگزین می‌نمایند.
تعاریف:
• طب سنتی (Traditional Medicine): بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی " طب سنتی مجموعه‌ای از دانش، مهارت و شیوه‌های مبتنی بر نظریه‌ها، باورها و تجارب بومی در فرهنگ‌های مختلف است که به‌منظور حفظ سلامتی و همچنین در پیشگیری، تشخیص، بهبود و یا درمان بیماری‌های جسمی و روانی بکار گرفته می‌شود."
• طب مکمل (Complementary Medicine): طب مکمل به مجموعه گسترده‌ای از شیوه‌های مراقبت‌های بهداشتی اشاره دارد که بخشی از سنت یا طب رایج یک کشور نیست و به‌طور کامل با سیستم بهداشت و درمان غالب مطابق نیست.
اسناد بالادستی مورداستفاده در تدوین برنامه راهبردی:
• استراتژی به‌روزرسانی شده سازمان جهانی بهداشت
• سیاست‌های کلی ابلاغ‌شده مقام معظم رهبری درزمینهٔ طب سنتی
• سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی شورای عالی انقلاب فرهنگی
• بندهای مرتبط با طب سنتی و گیاهان دارویی در برنامه ۵ ساله پنجم و ششم کشور
• برنامه راهبردی وزارت بهداشت و درمان
• برنامه راهبردی دانشگاه علوم پزشکی شیراز
• برنامه عملیاتی معاون تحقیقات و فن‌آوری دانشگاه علوم پزشکی شیراز
آنچه پیش روی شماست برنامه استراتژیک ۵ ساله مرکز تحقیقات طب ایرانی طب ایرانی است که ترکیبی از برنامه راهبردی و بر اساس مدل SWOT تنظیم گردیده است و برای اجرایی شدن نیاز به تدوین برنامه عملیاتی داشته که به‌صورت سالانه توسط مرکز تحقیقات ، ارائه خواهد شد.
۱- چشم‌انداز و مأموریت
۲- رسالت
۳- ارزش‌ها
۴- فرصت ها
۵- تهدید ها
۶- قوت‌ها
۷- ضعف‌ها
۸- استراتژی
چشم‌انداز Vision
ما می‌خواهیم با اتکا به مبانی دینی فرهنگی ، اصول عدالت محوری، باور به جایگاه طب سنتی و از طریق گسترش تحقیقات بین رشته ایی درزمینهٔ بالینی و علوم پایه و بسترسازی تولید در حیطه طب سنتی به‌عنوان یک مرکز تحقیقاتی مطرح در کشور باشیم.
رسالت و مأموریت ( تعیین مأموریت)Mission
تأمین، حفظ و ارتقای سلامت جامعه از راه انجام پژوهش‌های بنیادی، کاربردی، تولید دانش و مرجعیت علمی و همچنین ارتقاء زیرساخت تحقیقات طب سنتی به‌منظور پاسخگویی به اهم نیازهای اساسی جامعه
ارزش‌ها
۱- احترام به ارزش‌های انسانی و اسلامی جامعه
۲- خلاقیت، نوآوری و استفاده از فناوری
۳- تعهد و اخلاق حرفه‌ای
۴- دانایی محوری
۵- مشارکت ذینفعان در برنامه‌ها
۶- رضایت‌مندی استفاده‌کنندگان از خدمات
۷- هماهنگی درون بخشی
۸- همکاری برون بخشی
۹- احترام به اصول و حفظ محیط‌زیست
۱۰- احترام به مالکیت مادی و معنوی ذی‌نفعان
ذینفع‌ها
ذینفع‌های داخلی:
اعضاء هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی استان فارس - دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی استان فارس - کارکنان دانشگاه علوم پزشکی استان فارس - رئیس دانشگاه علوم پزشکی استان فارس - مراکز آموزشی درمانی و بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان فارس - دانشکده‌های علوم پزشکی استان فارس علی‌الخصوص داروسازی- سایر مراکز تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی استان فارس
ذینفع‌های خارجی:
افراد جامعه - اعضای هیات علمی دانشگاه‌های استان - دانشجویان -پزشکان - کارخانه‌ها داروسازی - داروخانه‌ها - داروسازان - شرکت‌های توزیع دارو - وزارتخانه‌های بازرگانی، صنایع و معادن و جهاد کشاورزی - سایر مراکز تحقیقاتی و پژوهشکده‌های کشور - مراکز تولید داروهای گیاهی و سنتی - جهاد دانشگاهی استان - صداوسیمای مرکز استان - مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی - استانداری - نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی - فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها - دانش آموزان مقطع دبیرستان - دانش آموزان فنی و حرفه‌ای - عطاری‌ها - و سایر گروه‌های پزشکی - وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی دانشگاه‌ها
تحلیل استراتژیک محیط مرکز تحقیقات داروهای گیاهی و سنتی دانشگاه علوم پزشکی استان فارس
نقاط قوت Strength
• همراهی اعضا هیئت‌علمی گروه طب ایرانی دانشکده پزشکی
• همراهی اعضا هیئت‌علمی دانشکده داروسازی با مرکز به‌صورت نیمه‌وقت
• وجود دو کارشناس پژوهشی علاقه‌مند در مرکز
• وجود شورای پژوهشی تخصصی
• موجود بودن موافقت اصولی مرکز طب سنتی
• همراهی سلامتکده عمادالدین و دالکی در امور تحقیقاتی
• حضور گروه طب سنتی در بین گروه‌های دانشکده پزشکی
• ارتباط بین گروهی با گروه‌های علوم پایه
• ارتباط بین گروهای با گروه‌های بالینی و پیراپزشکی
نقاط ضعف Weaknesses
• محدود بودن اعضای هیات علمی مرکز تحقیقات
• اشتغال اعضای هیئت‌علمی نیمه‌وقت مرکز در سایر حوزه‌ها
• محدود بودن منابع مالی
• نداشتن چارت مصوب تشکیلاتی مرکز تحقیقات
نقاط فرصت Opportunity
• وجود اعضای هیئت‌علمی متخصص و باتجربه در دانشگاه
• وجود دانشجویان تحصیلات تکمیلی مرتبط با انجام طرح‌های پژوهشی در حوزه گیاهان دارویی داروهای گیاهی و سنتی و طب سنتی
• افزایش تعداد دانش‌آموختگان طب سنتی و علاقه‌مند کار در حیطه مرتبط
• امکان استفاده از اعتبارات سازمان‌های ملی
• امکان استفاده از طرح‌های مشترک با شرکت‌های دارویی
• بکر بودن بسیاری از زمینه‌های تحقیقاتی در کشور
• وجود پوشش گیاهان دارویی وسیع و غنی در استان
• توجه عمومی مردم به طب سنتی و گیاهان دارویی
• وجود بودجه‌های تحقیقاتی در سایر سازمان‌ها وادارات که در قالب طرح‌های مشترک تحقیقات قابل‌جذب می‌باشد.
نقاط تهدید Threat
• مصوب نبودن تشکیلات مرکز تحقیقات سنتی در وزاتخانه
• کم بودن ردیف و پست سازمانی در دانشگاه‌ها
• کم بودن تعداد متخصصین طب سنتی
• عدم‌حمایت مادی درزمینهٔ پرداخت متناسب ویزیت
• نبود مقیاس کمی و ابزارهای اندازه‌گیری مناسب و استاندارد برای سنجش متغیرهای کیفی طب سنتی
آنالیز عوامل داخلی و خارجی و تعیین استراتژی
هدف کلی : ارتقای پژوهش‌ها در حوزه طب سنتی و تاریخ پزشکی
در استان فارس
هدف کلی G۱: ارتقاء کمی طرح‌های پژوهشی
G۱O۱: افزایش کمی سالانه طرح‌های مصوب مرکز به میزان ۲۵% سالانه
• G۱O۱A۱: تشکیل شورای پژوهشی مرکز به‌صورت ماهانه و تسریع در بررسی و تصویب پروپوزال‌ها
• G۱O۱A۲: جذب بودجه از مراکز بین‌المللی و منطقه‌ای سالیانه به میزان ۱% بودجه تخصیصی مرکز
• G۱O۱A۳: فعال کردن کمیته دانشجویی و تشکیل فصلی جلسات
G۱O۲: افزایش کمی و کیفی میزان انتشار دانش به میزان ۲۰% سال قبل
• G۱O۲A۱: افزایش چاپ مقالات در مجلات ISI-Pubmed-Scopus به میزان ۲۰% سال قبل
• G۱O۲A۲: افزایش تعداد مقالات در مجلات علمی پژوهشی به میزان ۲۰% سال قبل
• G۱O۲A۳: افزایش مقالات مشترک داخلی و خارجی به میزان ۲۰% سال قبل
• G۱O۲A۴: افزایش مقالات مشترک بین مراکز تحقیقات داخلی به میزان ۲۰% سال قبل
• G۱O۲A۵: چاپ مقالات Q۱ به میزان ۲۰% سال قبل
• G۱O۲A۶چاپت و یا ثبت اختراع و یا ثبت داروی جدید سالانه یک عدد
• G۱O۲A۸: انتشار حداقل مقالات در مجلات دارای IF بالا یک به میزان ۲۰% سال قبل
• G۱O۲A۷: ثبت پتنیک کتاب تألیفی درزمینهٔ طب سنتی در سال
هدف کلی G۲: راه‌اندازی مجله فصلی مرکز تحقیقات طب سنتی
• G۲O۱A۱: راه‌اندازی مجله تحقیقات طب سنتی به زبان انگلیسی بین‌المللی تا پایان برنامه چهارساله مرکز
• G۲O۱A۲: نمایه شدن مقالات مجله در اسکپوس طی ۳ سال اول چاپ
• G۲O۱A۳: نمایه شدن مقالات مجله در medlin طی ۴ سال اول چاپ
هدف کلی G۳: راه‌اندازی سایت مرجع درزمینهٔ طب سنتی
• G۳O۱A۱: جمع‌آوری، سازمان‌دهی و راه‌اندازی سامانه برای ارائه حداقل ۸۰ % مقالات منتشرشده ویژه محققان
• G۳O۱A۲: جمع‌آوری، سازمان‌دهی و راه‌اندازی سامانه شواهد علمی طب سنتی ویژه جامعه
هدف کلی G۴: تصویب ردیف تشکیلاتی مرکز تحقیقات
• G۴O۱A۱: بهبود و ساماندهی وضعیت استخدامی اعضای حیات علمی و پرسنل مرکز تحقیقات
هدف کلی G۴: توسعه همکاری بین بخشی
• G۵O۱A۱: افزایش تعداد انعقاد تفاهم‌نامه با سایر مراکز تحقیقاتی( حداقل دو مرکز در سال)